Kaç Çeşit Hıyar Var? İktidarın, Vatandaşlığın ve Toplumsal Dengenin Siyaset Bilimsel Analizi
Toplumsal düzenin karmaşık doğasında, güç ilişkileri bazen bir sebze metaforu kadar sade, bazen de bir ideoloji kadar çok katmanlıdır. Bir siyaset bilimci olarak, “kaç çeşit hıyar var?” sorusu bana sadece tarımsal bir merak gibi değil, aynı zamanda bir iktidar ilişkisi metaforu gibi gelir. Çünkü toplumda da tıpkı doğada olduğu gibi, her “tür” kendi ortamında bir güç dengesi yaratır.
Bir hıyar tarlasında olduğu gibi, siyasal sistemde de kimi türler daha görünür, kimileri gölgede kalır; bazıları dayanıklıdır, bazıları ise hızla çürür.
İktidarın Türleri: Sert Kabuklular ve Esnek Kökler
Siyaset bilimi açısından “iktidar”, yalnızca hükmetme değil, aynı zamanda yönlendirme ve biçimlendirme gücüdür. Sert kabuklu hıyarlar gibi otoriter rejimler, kendi kabuğunu kalınlaştırarak dış etkilerden korunur; fakat içlerinde çürüme başladığında bunu kimse fark etmez.
Öte yandan, esnek köklü hıyarlar olarak tanımlanabilecek demokratik rejimler, toprağın her katmanına nüfuz eder; zayıf gibi görünseler de, dayanıklılıklarını çeşitlilikten alırlar.
Siyasi kurumlar da tıpkı bu bitkiler gibi, hangi koşullarda yeşereceklerini bilmek zorundadır. Aşırı kontrol, kurumları köreltir; fazla özgürlük ise kurumsal disiplinin çözülmesine yol açar. Bu nedenle gerçek siyasal olgunluk, güç ile denge arasındaki hem ayar noktayı bulabilmektir.
İdeoloji: Seranın İklimi
Her toplumun kendine özgü bir “siyasi iklimi” vardır. Bu iklimi belirleyen şey, ideolojilerdir.
İdeoloji, tıpkı seradaki nem ve sıcaklık gibi, vatandaşların davranışlarını şekillendirir. Ne çok kuru olmalı — yani dogmatik — ne de fazla nemli — yani belirsiz.
Toplumsal dayanışmayı besleyen bir ideoloji, bireylerin “aynı toprakta” farklı şekilde büyümesine izin verir. Fakat ideoloji tek bir türü “ideal hıyar” ilan ederse, sistem hem biyolojik hem siyasal olarak fakirleşir.
Bu noktada sormak gerekmez mi:
Toplum olarak biz hangi ideolojik iklimde büyüyoruz?
Farklı düşünceleri gölgeleyen bir sera mı inşa ettik, yoksa çeşitliliği besleyen bir bahçe mi?
Vatandaşlık: Toprağın Kendisini Tanımak
Vatandaşlık, siyasal sistemin en somut “toprağıdır.”
Bir toplumun vatandaşlık anlayışı, o toplumun özgürlük sınırlarını belirler.
Bazı sistemlerde vatandaş, pasif bir tüketici gibidir; ona verilen haklarla yetinir. Bazılarında ise aktif bir üretici olur, sistemin yeniden inşasında rol alır.
Demokratik rejimlerde ideal olan, vatandaşın hem kendini ifade edebilmesi hem de kolektif sorumluluk alabilmesidir.
Ancak bu dengeyi korumak, tıpkı toprağın pH dengesini sağlamak gibidir:
Ne çok alkali — yani baskın ve ayrıcalıklı — ne de çok asidik — yani bastırılmış ve etkisiz — bir vatandaşlık modeli sürdürülebilir değildir.
Toplumsal Cinsiyet ve Güç: Tarlada Kadınlar, Mecliste Erkekler
Siyaset arenası tarih boyunca erkek egemen bir tarlaya benzetilmiştir.
Erkekler genellikle strateji, rekabet ve kontrol odaklı “güç türleri” üretirken, kadınlar toplumsal etkileşim, dayanışma ve adalet temelli yaklaşımlar geliştirir.
Bu iki bakış açısı bir araya geldiğinde, siyaset hem daha verimli hem de daha insani bir hâl alır.
Ancak çoğu zaman, kadınların demokratik katılımı “yardımcı tür” gibi görülür — oysa onlar, toprağın dengesini sağlayan temel unsurlardır.
Siyaset biliminin bize öğrettiği şey şudur:
Bir toplumun sağlıklı büyüyebilmesi için, hem erkeklerin stratejik zekâsına hem de kadınların duygusal sezgisine ihtiyaç vardır. Bu dengenin adı, toplumsal “hem ayar”dır.
Kaç Çeşit Hıyar Var? Aslında Kaç Tür İktidar Var?
Sorunun ironisi tam da burada başlar.
Gerçekten de, kaç çeşit hıyar olduğu kadar, kaç çeşit iktidar biçimi vardır:
– Görünür iktidar (politikacılar)
– Görünmez iktidar (ekonomi, medya, sermaye)
– Sessiz iktidar (kültür, gelenek, inançlar)
Bu çeşitlerin hepsi aynı tarlada büyür ama farklı gübrelerle beslenir.
Soru şu:
Biz hangi türün gölgesinde büyüyoruz?
Ve hangi türün meyvesini yiyoruz farkında olmadan?
Sonuç: Her Hıyar Aynı Toprakta Büyümez
Siyaset, doğa gibi karmaşık bir ekosistemdir.
Her toplum, kendi değerleri, ideolojisi ve kurumlarıyla bir tür tarla oluşturur.
“Kaç çeşit hıyar var?” sorusu, aslında “Kaç çeşit iktidar biçimi var ve biz hangisini besliyoruz?” sorusuna dönüşür.
Sonuçta mesele, hangi türün daha yeşil göründüğü değil, hangi türün toprağa en çok fayda sağladığıdır.
Ve belki de asıl sorulması gereken şu:
Gerçek bir demokrasi için, biz hâlâ aynı türün gölgesinde mi büyüyoruz — yoksa farklılıkların bereketine cesaret edebiliyor muyuz?